column

Overdenkingen
n.a.v. vrijdag 13 december 2013

Is de
Nederlandse samenleving te verbeelden als een lichaam zoals een mens dat heeft,
dan is de rechtspraak, met gepast eerbetoon, dus niet bij wijze van sinistere
grap, het skelet te noemen van dat lichaam. De Nederlandse Vereniging voor Procesrecht
(NVvP) kan dan een ligament heten, van dat skelet.

Talloze
jaren al ben ik lid van de NVvP. Eén keer, vele, vele jaren geleden, ben ik
naar een NVvP vergadering gegaan. Ik herinner mij vaag een zaaltje in een juridische
faculteit, althans een amfitheater-achtige setting. Maar wellicht speelt hier
de ‘favourite worst nightmare’ op, overgehouden dan aan dergelijke settings
tijdens de rechtenstudie. Scherper staat mij het gezelschap bij: veel rechters,
waaronder leden van de Hoge Raad, een behoorlijk aantal wetenschappers doende
met procesrecht en enkele advocaten. Laatstgenoemden allemaal serieuze en
deontologisch fijnbesnaarde lieden, zeker geen gerenommeerde procestijgers of
meerpotige en met giftige afweermiddelen toegeruste lagere – laten we aannemen:
lagere – levensvormen uit dat contingent van balie. Vrijwel allemaal mannen.
Het resulteerde in een beleefde discussie over een weinig opwindend onderwerp,
waarna met iets meer levendigheid een borrel werd genoten en men huiswaarts
ging.

Sedertdien volsta
ik als lid van de NVvP met het voldoen van het (alleszins bescheiden) lidmaatschapsgeld
en ad acta leggen van het jaarlijkse of tweejaarlijkse bordeaurode boekje met inleidingen
tot, en het verslag van, de bijeenkomsten van de NVvP, soms na enig doorbladeren.
En zo kreeg ik – een week geleden,
verdomd waar – het bordeaurode boekje over de NVvP vergadering van 13.12.2013, een vrijdag ook nog, over
het onderwerp ‘Procesinnovatie: KEIgoede ideeën’. Het geeft aanvullend inzicht waarom de KEI-trein, veel rode
signalen ten spijt, niet is afgerangeerd of zelfs maar wat gas heeft
teruggenomen. En inzicht waarom van het onderwerpelijke ligament in het
rechtspraakskelet weinig valt te verwachten op dit punt.

Inleiders waren
Hammerstein als grote KEI-protagonist, Mendlik en Blaisse als rechters, Knigge
en Ynzonides als advocaten en Asser als wetenschapper. Serieuze inleiders,
allemaal. Nu was altijd al duidelijk, dat men elkaar niet over de tafel trekt,
ter vergadering van de NVvP, of probeert zulks uit te lokken. Was het anders,
dan zou ik vaker zijn komen. Maar zelfs binnen deze beperkingen in mores, en meegenomen
dat het om een vrijdag ging, kan uit het bordeaurode verslag van
NVvP-vergadering op 13.12.2013 alleen maar vastgesteld worden dat werkelijk
niemand zich de toch fundamentele vraag stelde: is er empirische onderbouwing
dat we met KEI niet alleen innovatief bezig zijn, maar ook, gegeven de
samenstelling en kundigheden van de huidige en toekomstige zittende
magistraten, de doelstelling van kwaliteit dienen?
Nadat Hammerstein de eigen plannen gevaarloos, in prettig klinkende
algemeenheden, neerzette, iedere toetsing bijvoorbeeld aan de successcore van het gemiddelde overheids ICT-project vermijdend, werd er beleefd
gedebatteerd, over trivia. Van twee aanwezigen had ik meer verwacht.

Ten eerste van
Blaisse, rechter als gezegd, inmiddels president van de rechtbank Gelderland.
Blaisse heeft een speciale plek in mijn ‘geding-geheugen’.
Met een mix van ontembare nieuwgierigheid,
verbetenheid en dienstbaarheid aan geschiloplossing, deed zij in een
ongelooflijke kutzaak over niet niks, maar ook niet heel veel, tussen partijen
die zelf nauwelijks wisten waar ze stonden, via drie comparities, voldoende
(voorlopig) licht in de feitelijke en juridische duisternis schijnen om iedereen bij zinnen te krijgen en
een regeling mogelijk te maken. Groots, fantastisch! Nooit meer zoiets gezien daarna.
Dé reden voor KEI, hoor ik monkelen. Het zij zo.
Blaisse dus, beschrijft in haar inleiding hoe wekelijks een breker van 600 nieuwe
zaken op het strand van het kantongerecht Arnhem aanrolt. Die vormt circa 85%
van het totale wekelijkse civiele inleidende rechtzoeken bij de rechtbank
Arnhem. Van die 600 eindigt circa 85% in een verstekvonnis. Dit vraagt, nee, schreeuwt
om verbetering van logistiek, via automatisering en vervanging van papier
als drager van de verzoeken en vorderingen door digitale bestanden, stelde Blaisse.
Wie zal het willen tegenspreken. Maar alleen al die ene zaak van mij indachtig,
had Blaisse naar mijn smaak feller kunnen en moeten bepleiten dat een
geautomatiseerde grosse-machine voor verstekzaken, niet per se een geëigend
middel of format is, voor geen enkele betrokkene, om kwaliteit van rechtspraak
te leveren in gedingen op tegenspraak, en al helemaal niet als het om ingewikkelde
kwesties gaat en boekwerken met betogen en producties worden ingediend.

En dan mr Knigge, advocaat. Ja, ja, nestbevuiling is min, ik weet het. Maar wat
een gemiste kans! Knigge stak voortvarend van wal met de opmerking dat KEI er
lijkt te komen voor de rechter en voor de portemonnee van Justitie, maar niet
voor de justitiabele. Ik ging rechtopzitten! Maar hij vervolgde met paginalang gemiereneuk
over onvolkomenheden in de wijze waarop gedingen gaan worden ingeleid onder
KEI. Betweterij en detailfetisjisme dus, zoals waarmee de procestijgers en -meerpotigen
van destijds waarschijn de Lex Hartogh hebben willen tegenhouden. Tevergeefs,
zoals we weten. En terecht tevergeefs, hoe prettig het ook stropen was voor de
geharde Rv-woudloper in het eerdere woud van nietigheden en in de mouw gehouden verweren.

Knigge had onlangs – let wel: 2013 – alle Star Wars films nog
weer drie keer bekeken met z’n jongste zoontje en werpt de vraag op of KEI niet
‘The Dark Side’ is, als tegengesteld aan ‘The Force’, gebruikt door de Jedi’s.
Wat te denken van een advocaat, meester over feiten toch, die na nog weer drie keer kijken niet door heeft dat The
Force ‘aanwendingneutraal’ is, zo te zeggen, en Jedi’s die er boze streken mee
uithalen tot de Dark Side behoren.
Is dit dan van belang? Ja zeker! Ten eerste om te voorkomen dat Knigge’s
jongste zoon zich t.z.t. onsterfelijk belachelijk maakt bij ‘Trivial Pursuit’ of ‘De slimste mens’ en tutti quanti. Maar
ook om het werkelijke gevaar van KEI te schetsen: een macht die kan leiden tot
onmacht om het goede te doen.

Niet advocaten, zoals
Knigge zegt, maar rechters zullen elkaar moeten toevoegen, voordat zij in
zitting gaan: ‘May the Force be with you’. Als wens, van de ene Jedi aan de
andere die nog niet zijn overgegaan naar de Dark Side, om dat ook vooral niet
te doen, ondanks de verleiding.