De Coronapandemie laat zich alleen goed uitleggen, voorspellen en beheersen door fysica en rekenkunde erbij te halen. Om werkelijk te verstaan wat we meemaken kunnen we niet zonder de studia humanitatis. Er is niet alleen een ‘Phenomenology of illness’* te onderzoeken. Covid-19 is een reagens, op het punt van cultuur. Cultuur van landen of bevolkingen. En dus zien we alom cultuur in beweging: verdieping, aanscherping, afbreking van ontwikkeling of juist versnelling daarvan, bevestiging én afscheid van stereotypen en vooroordelen, die immers alle tot de cultuur behoren.

Of de slagersjongen en handwerklieden in Italië werkelijk ooit aria’s van Donizetti floten en zongen tijdens hun arbeid, wie zal het zeggen. Als beeld van de Italiaanse cultuur staat het nog overeind. En daarom was voor niemand een verrassing dat, tot thuisblijven gedwongen, veel Italianen ramen en deuren op de verdieping openden en de ontruimde publieke ruimte vulden met gezang. Typisch Italiaans, toch?
En evenzeer is er een continuüm tussen de tucht en kilte in Spanje tijdens het koningschap van Filips II (1527-1598) en de Inquisitie daar, en het relatieve gemak waarmee Spanje een alles verstervende lockdown kon invoeren (die in het (nog steeds) ongehoorzame Nederland geen dag was nageleefd en tot een nieuwe Geuzenopstand had geleid).
Oude cultuurwijn in nieuwe zakken.

Maar er is meer aan de hand.

De VS zijn een voorbeeld waarin Covid-19 een versnelde culturele catharsis heeft verwekt.
Wapenfabrieken maken weer overuren. Uitleggen dat een AK 47 weinig uitricht tegen virusbolletjes, heeft geen zin. Zich (steeds verder) bewapenen in onzekere tijden is ‘hun cultuur’.
Het verbaasde eigenlijk best wel, dat de andere daar gebruikelijke cultuuruiting in tijden van onrust, het lynchen of anderszins vermoorden van zwarten, de eerste maanden nadat Covid-19 toesloeg uitbleef. Wellicht was het omdat  Corona vooral zwarten en minderheden treft en dus, met enige fantasie, men kon menen dat in de behoefte om te lynchen al was voorzien. Maar, zoals vaak met cultuur: iets mag dan hetzelfde opleveren, als het niet hetzelfde voelt, dan is het toch anders. Daarbij dient bedacht dat minder dan een lang mensenleven geleden het authentieke, fysieke lynchen nog volop werd bedreven, als feestje van en voor de witten. Dat is dus stellig nog onderdeel van de levende cultuur in de VS.
Dankzij George Floyd’s executie zitten de Amerikanen nu evenwel in een vertrouwde modus, die lynchen en de reactie daarop omvat: (politie)geweld tegen zwarten, protest met een beetje geweld daartegen, meer geweld daar weer tegen, nog meer protest en nog meer geweld daar weer tegen en tenslotte gewoon geweld tegenover geweld.
Ik zag trouwens als gemeenplaats opgemerkt worden, door serieus te nemen media, dat politie en justitie in grote delen van de VS, voor grote groepen in de VS, opereren en worden gezien als een bezettingsleger ingezet om die groepen eronder te houden. Ik wil daarom alleen toevoegen: bezettingsleger, niet zoals in Tokio en Hamburg na de overwinning – welwillend, chocolade uitdelend etc. – maar zoals in Fallujah, in 2004; in voortdurende, de onderbroek bevuilende doodsangst voor de omgeving en haar bewoners en dus met paniek en grof geweld als enige wijze van interactie met deze.
Een geval van verdieping en bevestiging van cultuur dus, zij het niet zonder hoop op een omslag.

Een versnelde (culturele) omslag doet zich in Duitsland voor. Weg van het jaren dertig trauma van hyperinflatie – al lang een leeg dogma dienstbaar aan de politieke agenda – op weg naar meer monetaire solidariteit in de EU. En als het Nederlandse cultuur mag heten om, onder het motto van ‘VOC mentaliteit’, de voeten aan de grond te houden en wel aan den vreemde te willen verdienen maar er geen uitgaven voor te willen doen, dan wachten deze opstelling moeilijke jaren.
Godlof.
Vergezichten hebben is geen verplichte competentie voor een functie bij  personeelszaken van Unilever. Maar niet meegekregen hebben, al die jaren bij Unilever, dat elders bij Unilever, destijds en nu – net als bij de VOC destijds, trouwens – juist wel vergezichten de ronde doen, als (voort)bestaansvoorwaarde, en/of niet beseffen dat de stoel waarop men in de EU raad als regeringsleider zit het voortvloeisel is van een vergezicht, dat is geen zogenaamd ‘gezond Hollandse’ afkeer van vergezichten, maar bijziendheid. Geen culturele deugd dus, of zelfs maar een keuze, maar een mentaal gebrek. Hoe eerder deze ‘geest’, m.i. meer ‘Jan Salie’ dan ‘VOC’, onze premier verlaat hoe beter. Al was het maar om niet vanuit Parijs en Berlijn de nieuwe verhoudingen domweg voorgeschreven te krijgen, zonder zelfs maar de schijn van een eigen voortgeschreden inzicht.

Laten we bidden voor de Verenigde Staten van Amerika, waaraan we zoveel te danken hebben. Iets anders dan bidden zal niet helpen of welkom zijn.
Maar laten we ook, bij wijze van  niet helemaal doordacht experiment, beetje ‘wild’ dus, zoals bijna vereist voor verandering, gewoon een paar honderd miljard verbranden aan Europese solidariteit. En dan eens zien of dat ‘daar in het zuiden’ steuntrekkers creëert of steunpilaren van een nieuwe zelfbewuste rol van de EU in de wereld. Al was het maar om niet aan de leiband te hoeven van dat andere, opkomende cultuurbolwerk China.

* Phenomenology of illness, Havi Carel, Oxford University Press