column

En Bis in Idem

Komt de Robotrechter eraan? Een vraag die tot nadenken stemt, zeker. En dat gaan we doen. Maar niet dan nadat er het nodige is gegniffeld, zodat daarna de ernst afgetekend kan inzetten.

Rechters zijn onderdeel van de Rechterlijke macht. Hoe kan een organisatie die 220 miljoen verbrandde aan automatisering van bestaande processen überhaupt ambiëren … etc. En welke advocaat heeft op een zitting niet eens de vraag gesteld – zichzelf, nooit hardop natuurlijk – of de man of vrouw achter de tafel geen robot is. Eentje met oude batterijen of van te laag voltage. En tegenwoordig ook: eentje met verse batterijen, maar van te hoog voltage of eentje met processorschade van allerhande kleine kortsluitingen. En wat moeten we ons visueel erbij voorstellen, bij de Robotrechter? Een Matic-achtig voorkomen*, met een befje voor herkenbaarheid als rechter? Of een lege stoel en een emotieloze stem in de zaal, zoals in 2001 A Space Oddyssey? En wat voor stem? Vrouw, man, Kaukasisch of ‘iets heel nieuws’ (in termen van stem)?

Enz. enz.

Enfin, serieus nu.

Kennistheoretisch is de tweede, ironisch bedoelde opmerking hiervoor, al meteen de meest dwingende en verstrekkende. Wie kan namelijk zeggen dat onze rechters geen robots zijn? Kunnen wij, advocaten, van onszelf met zekerheid zeggen dat we geen robot zijn? Maakt het iets uit?

Niet zozeer om hierin standpunt te bepalen als wel t.b.v. het juiste perspectief, heb ik onder plaatselijke verdoving de linker onderarm met een scherp mes opengewerkt. Er vertoonde zich geen bedrading en constructie die we kennen uit de Terminator films. Voor de zekerheid ook nog het rechteroog uitgenomen. Dit bleek geen camera met internetaansluiting. Ik meen daarom** met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid over de Robot(rechter) te kunnen spreken, niet sprekend als robot, maar sprekend als mens. Wel jammer van dat oog, trouwens.

Enfin, echt serieus nu.

Het betere Nederlandse advocatenkantoor van vandaag, trekt in procedures niet meer ten strijde met uitspraken van de Hoge Raad en een persoonlijke overtuiging dat de uitkomst moet zijn zoals in het petitum verwoord. Door inzet van zoekmogelijkheden in de oneindigheid van de digitale juridische informatie, kan het bevoegde tribunaal of zelfs de dienstdoende magistraat, nauwkeurig voorgehouden worden wat zij eerder aan recht spraken. ‘En Bis in Idem, graag’, zo moeten het moderne juridische advies en petitum dan bijna onvermijdelijk gaan luiden.
De Robotrechter zal de afsluiting en bekroning zijn van deze ontwikkeling. Voorzien van  dezelfde zoekmachinedata en gevoed met wat zich feitelijk heeft voorgedaan, zullen de algoritmes Bis in Idem geven.

Voorspelbaar recht. De droom van alle wetgevers, van Justinianus tot Mark Rutte. Al die tijd een onbereikbaar ideaal gebleven, nu binnen handbereik. Wat een verrijking van de democratische rechtsstaat en wat een stimulus voor het BNP. Wat een kans en reden voor drastische bezuinigingen binnen de magistratuur en voor besparingen op die vermaledijde advocaten. Niks meer Dominus Litis rookgordijnen en krompraat en 9 maanden wachten op een comparitie. Alleen nog maar ‘enter’, een paar track&trace emailtjes zoals bij E-bay (om de aandacht en spanning op peil te houden) en binnen 8 dagen het bestelde in huis, net als bij E-bay.

Voorspelbaar recht. De nachtmerrie van iedereen die regels zonder uitzondering heeft meegemaakt of heeft moeten toepassen. Voor wie ‘Lex dura, sed Lex’ geen bevestiging of verontschuldiging is van de ‘menselijke conditie’, maar een belediging en pervertering, gegeven onze ‘opdracht’ daarin. En dit óók, als zij met regelmaat de nachtmerrie beleven van onvoorspelbaar recht. Magistraat én advocaat.
Hoeveel rechtsontwikkeling die we nu in de Robotrechter kunnen uploaden, als voorspelbaar toe te passen beslisregel, is destijds geïnitieerd door advocaten en rechters van vlees en bloed, dwars tegen een granieten bestendige rechtspraak of rechtsovertuiging in?
Wie gaat nog ergens ’werk van maken’, zoals ik uit betrouwbare bron heb gehoord dat mr Blackstone werk maakte van de zaak Ebele Dillema***. Wie kán nog ergens werk van maken, als ‘computer says no’? De wetgever? Laat me niet lachen!

Wat er zij van de tweestrijd die hierboven werd geschetst, over één ding kunnen we het allemaal eens zijn. Het heeft geen zin de Robotrechter te introduceren, voordat ook de robotadvocaat bedrijfsklaar is (en vice versa). Ik weet namelijk wel zeker dat geen enkel zwakstroom circuit bij de digitale stakeholder iets aan kan vangen met, of zelfs maar bestand is tegen, de analoge input van de ander. Die twee werelden bijeenbrengen wordt één grote kortsluiting van klachten, niet-ontvankelijkheid en wraking.

*     Cliff Rendall, Het geheim van de vijf vierkanten en Gevangenen van het heelal, Oberon;
**   We schrijven inmiddels een dag of 14 later, na meerdere bezoeken aan de eerste hulp;
*** HR 30.06.1978 NJ 1978/685