Het zal wellicht zijn geweest omdat BalieBreed bij gelegenheid pleit voor een algehele omwenteling en inderdaad betwijfeld kan worden of dat pleidooi altijd helemaal serieus is.
Misschien ook is gedacht dat dit boek goed aansluit bij de intellectuele gewichthefferij die BalieBreed zo kenmerkt. Is BalieBreed dus een compliment gemaakt (dat het boek is uit 2019 en niet werd opgemerkt door BalieBreed moeten we dan maar even vergeten).
Hoe dit zij, uit zekere hoek werd erop aangedrongen het boek ‘Theorie van de Kraal’ * te kopen en te lezen en dat heb ik gedaan. Alleen al de moeite die daarin werd gestoken – het lezen, niet het kopen, dat was zo gebeurd – is reden er iets over te zeggen, over Theorie van de Kraal.
Theorie van de Kraal (ThvdK) is een pamflet, fors uitgevallen en goed onderbouwd, maar toch: een pamflet. Het pleit in wezen voor een fundamenteel andere samenleving dan we nu hebben, die laatste verkort aan te duiden als een neo-liberale samenleving. Bijna alle bewoners van deze planeet zijn deel van de neo-liberale samenleving, goedschiks of kwaadschiks, goed of slecht boerend. En, hier gaat het om, ze zijn allemaal (uiteindelijk) slachtoffer van die samenleving, ook zij die op eerste gezicht daders lijken. Aldus ThvdK. En passant wordt fascisme neergezet als exponent van neo-liberalisme, en dit als wegbereider van fascisme en dit hele circus weer als beheersinstrument van ‘witte mannen’. Daar kunnen Rutte c.s. het even mee doen.
In een ook nog bekeken interview op YouTube **, bleek een van de schrijvers, Willem Schinkel, een witte man en in uiterlijk voorkomen eerder een door ThvdK gehekelde boekhouder dan een revolutionair (zoals daarvan een publieke verbeelding bestaat: Che Guevara, Bernie Sanders enz.). Dat gaan we hier nu niet problematiseren.
Behoorlijk irritant voor zelfs de goedwillende lezer, maar wel ‘functioneel’ – zoals in functionele seksscènes – zet ThvdK om te beginnen een eigen idioom in om zijn punten te maken.
Behoorlijk irritant, omdat je vaak nauwelijks snapt wat er staat of wat is bedoeld. Ik heb het allemaal minstens twee keer gelezen, om niet tekort te schieten in moeite te begrijpen. En dat helpt ook wel. Maar niet genoeg. Misschien dat 5 x herlezen doet wat nodig is, maar dat gaat me te ver. Irritant ook omdat taalgebruik en taalcapriolen soms te gemaniëreerd zijn of doorslaan.
Maar functioneel, omdat in plaats van of naast begrip van wat er staat, door stijl en idioom een ‘gevoel’ wordt overgebracht dat ThvdK met een oorspronkelijke, deels idiomatische aanpak, de huidige inrichting van de samenleving ter discussie stelt, óók of juíst in haar vanzelfsprekendheden, de ‘canons’ (van regels en gebruiken) én de (al bestaande) kritiek daarop. Misschien ontkom je er dan niet aan te beginnen met de taal zelf te problematiseren waarin die vanzelfsprekendheden en canons en kritiek zijn gesteld.
Waardevol is ook het notenapparaat. Om de toelichting die wordt gegeven. Maar vooral, althans voor iemand die niet al jaren heuphoog door de maatschappijkritiek waadt, hierom: het besef dat altijd al en in toenemende mate, vanuit alle hoeken en gaten van de wereld, het neo-liberalisme werd en wordt afgedaan, niet als dwaalleer en dus serieus te nemen economische en sociale theorie, maar: als voer voor psychologen, allemaal gelul, van A tot Z, van het eerste axioma (van Locke, in diens Treatise of Government *** ) tot en met de laatste stelregel in de krant van gisteren. Dat alleen al is waardevol om te weten, even daargelaten wie er gelijk heeft.
Ook voor de lezer die niet bereid is tot het gaatje te gaan, komen bepaalde boodschappen helder genoeg door. Goed te volgen bijvoorbeeld – en aansprekend – is de idee om, bij het kijken naar en beoordelen van nationale en mondiale ontwikkelingen, ‘temporele’ onderscheidingen of afscheidingen op te heffen. Omdat ze willekeurig zijn en dus normerend. Migratie – naar de EU (een thema dat uitgebreid aan bod komt in ThvdK) – is dan niet eens meer een gevolg van wat Europese mogendheden de afgelopen 200 jaar in Afrika uitgevreten en gezaaid hebben (wat al genoeg mensen op de kast jaagt). Het is één ontwikkeling, lopend van de trek van de eerste mens uit Afrika naar elders enz. via ‘onze’ ongevraagde inval daar, naar de door ‘ons’ niet gewenste uitstroom nu. Of je er wat mee kunt? Ik weet het niet en daarover gaat ThvdK ook niet. Maar het is een valide perspectief. Een paradigmaverschuiving.
Daarmee ben ik aanbeland bij het – voor mij – belangrijke en betekenisvolle van ThvdK, wat het lezen – bestudering, ontcijferen veeleer – de moeite waard maakt. Ook als je daarna nog niet de helft echt snapt. Het identificeert economie en de stroming neo-liberalisme als een theologie en/of als performance art en zet vraagtekens bij werkelijk ieder geloofsartikel en iedere veronderstelde causaliteit of dialectiek in dat verband, te beginnen bij het bestaan van schaarste tegenover onbeperkte vraag (ieder op zichzelf en in combinatie). En het betrekt de centrale stelling, in navolging klaarblijkelijk van tientallen anderen, dat de huidige inrichting van de nationale en internationale volkshuishouding, a priori, ten principale, de planeet én onszelf te kort doet, sloopt, in slavernij houdt.
ThvdK wil, is, een paradigmaverschuiving. En daar lijkt me iets voor te zeggen.
ThvdK sloopt dus en doet dat onbegrensd, met behoorlijke overtuigingskracht, zij het soms wat moeilijk te volgen. Wat ThvdK daar tegenover wil stellen – ‘woekeren’, ‘Aarde’, ‘liefde’ (als agape) – dat is m.i. te veel woordkramerij om tot iets te kunnen leiden. Geen serieus te nemen ‘… en ze leefden nog lang en gelukkig …’ dus in ThvdK. En dat is eigenlijk maar goed, denk ik. Een gevaar dat slopers van een bestaand paradigma bedreigt is er te concreet iets voor in de plaats te willen stellen. De kans is groot dat daarin dialectiek loert en dus – zoals ThvdK zelf ook waarschuwt – men het oude paradigma op de valreep toch weer bevestigt.
* Theorie van de Kraal, Willem Schinkel en Rogier van Reekum, Boom 2019
** https://www.youtube.com/watch?v=3TX7iS3kYPw&t=2540s
*** Aangehaald op pagina 165 van ThvdK
